Važno mesto u istoriji Srbije pripada i ženama njenih vladara. Nažalost, njihov život i rad do danas nije posebno proučavan u srpskoj istoriografiji, bez obzira što je njihov uticaj često bio presudan prilikom vođenja unutrašnje i spoljne politike Srbije. Ako se izuzmu biografije Karađorđeve Jelene, knjeginje Ljubice i knjeginje Julije, koje je napisao Dragoslav Stranjaković, kao i dve biografije knjeginje Ljubice, od Milana Đ. Milićevića i Mileve Alimpić, gotovo da zatvaramo krug pisaca biografija srpskih vladarica, iz perioda naše novovekovne i savremene istorije. Nešto bolja situacija je sa biografijama srpskih knjeginja, despotica, kraljica i carica, iz vremena srednjovekovne srpske istorije, ali su one uglavnom date prilikom proučavanja naših vladara, kao u knjizi – “Despot Đurađ Branković i njegovo doba” – autora Momčila Spremića, koji pišući o despotu Đurđu čitaocu iznosi dragocene podatke o despotici Jerini i njenoj snaji, despotici Jeleni. S druge strane, Ilarion Ruvarac je dao kraći prikaz srpskih kraljica i carica, iz kuće Nemanjića i Lazara Hrebeljanovića, a Mihailo Laskaris u svom delu – “Vizantijske princeze u srednjovekovnoj Srbiji” – sa svoje strane, ovim svojim delom je nastojao da popuni istoriografske praznine iz toga vremena. Ipak, do danas, koliko je meni poznato, nije napisana ni jedna knjiga, koja bi sistematski i hronološki, čitaocima pružila jedan sintetički prikaz žena vladara Srbije, sa osvrtom na njihov politički i kulturni značaj, prikazujući tako njihov karakter i snagu njihove ličnosti. Upravo zbog toga sam se latio jednog, nimalo lakog zadatka, da na osnovu vrlo malo poznatih ili sasvim nepoznatih istorijskih činjenica, široj čitalačkoj publici pružim mogućnost da se preko ove knjige daleko bolje upozna sa ženama srpskih suverena.
Ženidbe naših vladara u Srednjem i Novom veku veoma su značajne i zanimljive. Njihovom dubljom analizom dolazimo do pregršt podataka, koji bacaju puno nove svetlosti na spoljnu i unutrašnju politiku Srbije. Proučavanjem vladarskih bračnih odnosa, koliko nam to omogućavaju istorijski izvori i objavljena literatura, otkrivaju se značajne istorijske činjenice o karakternim crtama, kako naših vladara, tako i njihovih žena. Kao što mnogo toga ima svoje lice i naličje, tako i istorija Srbije, od njih oba, ima i jedno i drugo. S tim, što se jedno od njih može mnogo lakše pratiti preko bigrafija vladara, a za drugo su veoma pogodne biografije njihovih žena. Sa mojom predhodnom knjigom – “Svi vladari Srbije” – nastojao sam da prikažem onu prvu, a ovom knjigom, onu drugu stranu, odnosno “istorijsko lice i naličje” srpske vladarske porodice.
Srbija je krajem XII veka, za vreme vladavine velikog župana Stefana Nemanje, postala važan politički faktor na Balkanskom poluostrvu. U to vreme Raška je izbila na Jadransko Primorje, uključivši u svoj sastav i Dukljansku Kraljevinu. Šireći svoju teritoriju u pravcu vizantijskog juga, s namerom da potpuno ovlada moravsko-vardarskom kotlinom, Srbija je sama sebe dovela na raskrsnicu Balkanskog poluostrva. Naime, moravsko-vardarska saobraćajna arterija, spajala je srednju Evropu s Carigradom i Solunom, a samim tim i sa Bliskim Istokom, pa je takav geostrateški položaj i tokom novovekovne i savremene istorije donosio srpskom narodu velike nedaće, koje su se neretko završavale ratovima. Kada je Srbija dovoljno ojačala krajem XII veka, Vizantija i ostali susedi nisu joj više nudili ponižavajuće uslove mira, već od tada srpski narod postaje ravnopravni balkanski i evropski državni činilac. Upravo u to doba padaju i prve ženidbene veze naših vladara sa stranim princezama. Sa brakom vizantijske princeze Evdokije i Stefana Nemanjića-Prvovenčanog, sklopljenim 1191, započinje jedan proces bračnog povezivanja Srbije sa Vizantijom, a zatim i sa Zapadnim Evropskim zemljama, koji se nastavlja tokom celog srednjeg veka, a i kasnije u novovekovnoj i savremenoj srpskoj istoriji. Naravno, i u srednjem veku je bilo naših vladara, koji su makar pre svoje vladavine, kao svoju prvu, a neki i kao jedinu ženu, imali kraj sebe Srpkinju: (Stefan Nemanja, kralj Milutin, knez Lazar). U Novom veku, pak, žene srpskih vladara uglavnom su bile Srpkinje: (Karađorđeva Jelena, Miloševa Ljubica, Aleksandrova Persida, Aleksandrova Draga i Petrova Zorka), ali je bilo i strankinja na srpskom dvoru: (Mihailova Julija i Aleksandrova Marija). I žena poslednjeg kralja Jugoslavije, Petra II Karađorđevića, koja do duše nikada nije ni kročila na tlo muževljeve otadžbine, bila je  Grkinja Aleksandra.
Tokom srednjeg veka državni interes je bio iznad svega, tako da se srpski kneževiči i prinčevi vrlo brzo okreću ka pojedinim najmoćnijim državama svoga vremena, proseći ruku princeza iz njihovih vladarskih kuća. Zahvaljujući ovakvoj politici, Srbija je mnogo puta sebe spašavala od pohlepnih suseda, ali su pojedini naši vladari za uzvrat, morali postati slepi poslušnici svojih moćnih tazbina: (Stefan Prvovenčani, Radoslav, Vladislav…). Kralj Milutin ni malo se nije ustručavao da oženi petogodišnju vizantijsku princezu Simonidu, s obzirom da je u tom trenutku državni interes Srbije nalagao čvršće povezivanje sa Vizantijskim Carstvom. Tako ni godine pojedinih princeza nisu bile prepreka za realizaciju nekih brakova, koji su u tom trenutku bili važni za obe strane.
Od vremena Stefana Nemanjića, dolazi i do čestih promena srpskih vladarica. Politički interesi su mnogo puta bili odlučujući, da se srpski vladari odluče na krajnji korak, proterivanje svoje žene. U takvim prilikama, često se menjala i spoljnopolitička orijentacija cele zemlje. Prva žena Stefana Prvovenčanog bila je Grkinja Evdokija, i on se u to vreme orijentisao na Vizantiju, ali, kada su prilike u Evropi postale takve, da Vizantija za srpskog vladara nije bila tako interesantna kao ranije, on se okreće Zapadnoj Evropi i ženi Anu Dandolo, unuku mletačkog dužda Enrika Dandola. U stvari, Stefan je sebi postavio kao glavni cilj, dobijanje kraljevske krune i uzdizanje Srbije u rang evropskih kraljevina. Takvih slučajeva, u našoj istoriji bilo je više. Ono što se nije moglo dobiti od Istoka (Vizantije), tražilo se od Zapada. Naši vladari su bračnim putem daleko lakše dolazili do svog cilja, jer na ono, što im je osporavala Vizantija, papa i zapadne zemlje gledale su daleko blagonaklonije.
Sinovi-vladari su se mnogo puta ugledali na svoje očeve-vladare. Treći sin Stefana Prvovenčanog, kralj Uroš, nije bio oženjen ni grčkom ni bugarskom princezom, kao njegova braća. Kao sin Venecijanke, Ane Dandolo, za suprugu je i sam tražio ženu sa Zapada, i našao je u Jeleni Anžujskoj, koja nije želela da se odrekne svoje katoličke vere i pređe u pravoslavlje. Ipak, to joj nije ni malo smetalo, da postane najveći graditelj, kako pravoslavnih, tako i katolilčkih hramova. Stoga su je podjednako poštovali i katolici i pravoslavci. Ona je uspela, makar na neko vreme, da pomiri papstvo i Srbiju, što do tada nikako nije polazilo za rukom, papama, patrijarsima i kraljevima. Odana je bila i katolicizmu i pravoslavlju, ali sa sigurnošću se može reći, da je iskreno bila okrenuta srpskom narodu, koji je za sva vremena prihvata kao svoju. Jedna je od retkih vladarki, koju je Srpska pravoslavna crkva uvrstila u red svetiteljki.
Generalno posmatrano, žene srpskih vladara, ponašale su se različito. Neke su imale veliki uticaj na svog muža-vladara, otvoreno mu se mešajući pri njegovom vođenju države: (Evdokija, Ana Komnina, Beloslava, Katarina, Jerina, Persida, Draga Mašin). Druge su bile pak, samo žene vladara, pošto im njihovi muževi nisu dozvoljavali da imaju nikakav udeo u kreiranju i vođenju politike zemlje, čije su bile vladarice, bar za vreme njihovog života: (Nemanjina Ana, Uroševa Jelena Anžujska, Milutinova Simonida, Dušanova Jelena, Lazareva Milica, Karađorđeva Jelena, Miloševa Ljubica, Milanova Natalija, Aleksandrova Marija). Međutim, to ne znači da su ove druge, potpuno bile inferiorne i bez ikakvog uticaja na svoje muževe. Kada im je trebalo, i one su vrlo vešto uspevale da ostvare svoje namere.
Položaj žena vladarki tokom cele naše istorije u velikoj meri je zavisio od snage njihove ličnosti, ali i vaspitanja koje su stekle u svojoj porodici. Ponekad su i međudržavni ili bračni ugovori određivali njihovo mesto u državi svoga muža, kao što je bio slučaj sa Evdokijom, Anom Komnin, Beloslavom, Jerinom. Ipak, bilo je i žena vladara, sa vrlo inferiornim političkim položajem. U našoj novovekovnoj istoriji, položaj srpskih vladarica bio je vrlo različit, ali u to vreme srpski vladari, kao i narod, poprimaju dosta od turskih običaja i navika. Viševekovni život sa Turcima ostavio je na Srbe nesagledive posledice. Turski sultani su vekovima imali svoje hareme, a i ostalim Turcima je bilo dozvoljeno mnogoženstvo, tako da vladari Srbije, ali i njihove starešine, počinju potpuno da se ugledaju na svoje gospodare. Tako u Srbiji, muška bračna neverstva nisu smatrana nemoralnim aktom i ponižavanjem svoje žene. Od Karađorđeve Jelene, Miloševe Ljubice, Milanove Natalije, očekivalo se da “progutaju” sva njihova neverstva, ali ni jedna od njih to nije mogla. Šta više, nisu imale gotovo nikakav uticaj  na svoje muževe, ali su im sa svoje strane bile potpuno verne. Kada je trebalo, Jelena i Ljubica su i putem ubistava nastojale da sačuvaju svoju čast i muža. Moralne prilike iz vremena turskog ropstva nisu im išle nimalo na ruku.

Knjiga “Srpske kraljice i carice”, obra|uje bigrafije po jedne od žena vladara Srbije, iako su ih neki od njih imali više. Sve su one u knjizi pomenute. Obrađene su knjeginje, despotice, kraljice i carice Srbije, ali je u njenom naslovu dat kraći, po meni, zvučniji naziv. Ona počinje sa Anom, ženom velikog župana Stefana Nemanje, o kojoj nema puno podataka, a završava se sa Aleksandrom, ženom poslednjeg kralja Jugoslavije, Petra II Karađorđevića. Srpske vladarice su obrađene hronološki i po dinastijama čijim kućama su pripadale. Portreti u “Albumu sa slikama”, i u sklopu teksta, otkrivaju još po nešto zanimljivo o svim “Srpskim kraljicama i caricama”.